29 Mayıs 1453’te İstanbul’un fethinin 572. yıldönümü, dünya tarihinin seyrini değiştiren Fatih Sultan Mehmet tarafından bir dönemin sonunu ve diğerinin başlangıcını kutluyor.
Sosyal medyasında paylaşılan bir mesajda Başkan Recep Tayyip Erdoğan şunları söyledi: “Mübarek, tarihimizin en büyük destanlarından biri olan İstanbul’un fethinin 572. yıldönümüdür. Fatih Sultan Mehmet Han ve ordusuna merhamet, minnettarlık ve saygı ile saygı duyuyorum, bu da bir yeni bir tane açtı.
Mesajına eşlik eden Erdoğan, Peygamber Muhammed’in hadislerini içeren fethi gösteren bir görüntü içeriyordu: “İstanbul kesinlikle fethedilecek. Onu fetheden komutan ne kadar mükemmel ve ordunun onu fetheten ne kadar mükemmel.”
Entelektüel kişiliği, askeri dehası ve devletçiliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun yedinci Sultanı Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u çok sayıda tarihi anıtla donattı.
Tarihin büyük liderlerinden biri olan Mehmed II, 30 yıl boyunca hüküm süren ve Peygamber Muhammed’in övgüsünü kazandı, Sırbistan, Morea, Trebizond, Wallachia, Bosna-Herzegovina, Albania ve Kırım da dahil olmak üzere İstanbul’un ötesinde çok sayıda fetih yaptı.
Fatih Sultan Mehmet, “bir yaşı kapatan ve bir başkasını açan Sultan” olarak hatırlandı, fetihten sonra yeniden yapılanma ve yeniden yerleşim çabalarıyla İstanbul’u hızla yeniden canlandırdı.
29 Mayıs 1453’te şehri ele geçirdikten hemen sonra Fatih, Osmanlı imparatorluğunun farklı bölgelerinden İstanbul’un ticari ve sosyal yaşamını canlandırmaya kadar hem Müslüman hem de gayrimüslim olan akademisyenleri ve zanaatkarları davet etti.
Fetihin ardından, büyük inşaat, onarım ve yerleşim çalışmaları, tüm şehir duvarları içindeki Eminönuka-sunkapani altın boynuz ekseni Bahçekapi’den uzanan kıyı şeridi boyunca hızla gerçekleştirildi.
Bosporus’u kontrol etmek için fetihten önce inşa edilen Rumeli Kalesi, Fatih’in şehirdeki kuralı altında dikilen ilk yapı oldu.
Erken Osmanlı İstanbul Mimarisi
İstanbul’da inşa edilen ilk mimari yapılar arasında Eyüpet Sultan Camii, Beyazit’teki Eski Saray, mimar Atik Sinan tarafından eski Patrik ve İmparatorluk mezarında inşa edilen fatih cami ve kompleks, Gülha Park’taki kiremitli pavilion, rum masha mosque in la mosque, yuva ve yörüngede yer aldı. Adını bölgeye ödünç veren Tophane.
Şehrin büyük mahallelerinde Mahmut Paşa, Murad Paşa, Davud Paşa ve Gedi Ahmet Paşa gibi dönemin önde gelen devlet adamlarının isimlerini taşıyan çok sayıda bina da inşa edildi.
Çeşitli kaynaklara göre, fetihin ardından İstanbul’da 167 cami inşa edildi. Şehirde belirgin bir Türk-İslam kimliği veren bu erken Osmanlı dönemi camileri ve mesquits (küçük camiler), büyük ölçüde bu güne kadar hayatta kalıyor.
Başlangıçta 916 yıldır bir kilise olan Hagia Sophia, fetihten sonra camilere dönüşen kiliseler ve manastırlar arasında en fazla dikkat çekti. 482 yıl boyunca cami olarak hizmet veren, Osmanlı döneminde büyük mimar Sinan’ın minareleri gibi eklemelerle güçlendirildi.
Fetihin en önemli kalıcı sembollerinden biri olan Hagia Sophia, 1934 kararının ardından 86 yıl boyunca müze olarak hizmet etti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından imzalanan cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile cami statüsüne geri döndü ve 24 Temmuz 2020’de Cuma namazı ile ibadet için yeniden açıldı. Bugün, Hagia Sophia Grand Camii hem ibadetçileri hem de yerel ve uluslararası ziyaretçileri fethin amblemi olarak karşılamaya devam ediyor.
1459’da Fatih Sultan Mehmet tarafından görevlendirilen Eyüp Sultan Kompleksi, fetihten sonra İstanbul’un ilk İmparatorluk Camii oldu.
Kompleks, Eyüp Sultan Türbesi, Cami, Medrese (Din Okulu), Imaret (Çorba Kitchen), Sebil (Halka açık çeşme) ve Hamam (Hamam) idi. 1766 depremindeki ciddi hasarın ardından, cami başlangıçta onarıldı ve daha sonra 1800’de yeniden açıldı.
Şehrin en eski yerleşim bölgelerinden birinde yer alan Fatih Bölge Merkezi’ndeki Fatih Camii ve Karmaşık, Osmanlı İstanbul’un ilk büyük ölçekli emperyal kompleksi oldu. Fatih Sultan Mehmet tarafından görevlendirilen cami, 1509, 1557 ve 1761’de depremlerden hasar gördü ve 1771’de ibadet için yeniden açılan Sultan Mustafa III döneminde yeniden inşa edildi.
Kompleks, bir kütüphane, hastane (Daruşifa), Mezarlık (Hazire), saat odası (Muvakkithane), hamam, çorba mutfağı, ahırlar ve darülaceze, sekiz büyük medrese, sekiz iştiraki medres (Tetimme), bir ilkokul (mektep) ve bir Kur’an -ı –
Mahmut Paşa ve Murad Paşa kompleksleri de Fatih döneminden önemli yapılar olarak öne çıkıyor.
1462’de başlayan ve 1471’de tamamlanan Mahmut Paşa Kompleksi, cami, mezar, çift hamam, Inn (Han), Medrassa, çorba mutfağı, ilkokul ve mahkeme içeriyordu. Daha sonra bir çeşme ve halka açık su dispanseri eklendi. Bugün cami, mezar, han ve hamurun kısımları ve medrese sınıfı hayatta kalıyor.
Vatan ve darı caddelerinin kesiştiği yerde bulunan Murad Paşa Kompleksi’nden sadece cami kalır. Cami, Medrassa, Çorba Mutfağı ve Hamamı 1478’de Grand Vizier Mesih Paşa tarafından tamamlandı.
Hagia Sophia’dan sonra Fatih, Zeyrek’teki Pantokrator Manastırı’nın restorasyonunu emretti ve odalarını medrese dönüştürdü.
İstanbul’daki Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk eğitim kurumlarını değerlendiren bu okullar, İstanbul Üniversitesi’nin temelini attı ve 1453’te çalışmaya başladı.
Ayasofya Medrassa’nın ilk baş eğitmeni Fatih’in öğretmeni Molla Hüsrev idi. Yüzyıllar boyunca, Medrassa çok sayıda mimari değişiklik geçirdi ve sonunda 1934’te yıkıldı. 15 Nisan 2022’de Madrassas, Kültür ve Turizm Bakanlığı genel müdürlüğü tarafından orijinal mimarileri doğrultusunda yeniden inşa edildi ve cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan tarafından açıldı. Daha sonra Fatih Sultan Mehmet Vakfı Üniversitesi’ne atandılar.
Fatih’in saltanatından bir başka madrassa, Mahmut Paşa Camii’nin doğusunda bulunan Mahmut Paşa Madrassa’dır. Bugün sadece bir sınıf kalıyor.
Altın boynuz iskeleleri, dükkanlar, restore edilmiş limanlar
Fetihten sonra Fatih Sultan Mehmet, altın boynuz boyunca iskeleleri, tüccarların dükkanlarını ve limanlarını restore etti.
Ticareti canlandırmak için, 1456 yılında Büyük Çarşı (Kapalıçarşi veya Bedesten) inşa edildi. O zamanlar 15 kubbenin altında oda veya tonoz olarak bilinen ve dört kaptan erişilebilir 140 mağazaya sahipti. 15. yüzyılın sonlarında, çarşı 76 kuyumcu, 50 kıyafet ve terzi, 44 kapakçı ve 66 bot ve ayakkabı üreticisi dahil 641 mağazaya ev sahipliği yaptı.
Türk Çarşı geleneğinde inşa edilen Büyük Çarşı’nın çekirdeği, Fatih’in saltanatı sırasında birkaç yıl arayla inşa edilen mevcut Cevahir ve Sandal Bedestens tarafından kuruldu.
Galata’da bulunan Galata Bedesten (Fatih Pazarı), zamanının en büyük ticari yapısıydı ve Fatih Sultan Mehmet tarafından Hagia Sophia Vakfı için gelir elde etmek üzere inşa edildi.
Known as the Fatih Market, the bedesten originally featured 20 domes. It evolved into its current form and now serves as a hardware market (Hırdavatçılar Çarşısı).
